Tupac is al weer jaren geleden overleden. Toch gaf Tupac onlangs een optreden in de Verenigde Staten, samen met Dr. Dre en Snoop Dogg. Tupac was voor de gelegenheid – met toestemming van zijn moeder – als hologram tot leven gewekt.
De special effect technologie gaat tegenwoordig kennelijk zo ver, dat het betaalbaar en uitvoerbaar is geworden om bekende dode artiesten alsnog tot leven te wekken. De artiest als levend hologram. Een mooi voorbeeld van augmented reality.
Mogelijk dat ook van Michael Jackson een hologram gaat verschijnen tijdens de dit jaar gelanceerde mega campagne ‘Live for Now’ van Pepsi, Sony Music en de Michael Jackson Estate. Gevierd wordt dat het 25 jaar geleden is dat het succesvolle album Bad is verschenen. Er komt een nieuwe release van Bad, met nooit uitgebrachte remixen en het portret van Michael Jackson zal op maar liefst 1 miljard Pepsiblikjes worden afgedrukt. Michael bracht na zijn dood al enorm veel geld op voor de erfgenamen, maar het einde is nog lang niet in zicht.
Dode topartiesten leveren veel geld op. Het is dan ook erg belangrijk om de merkrechten, portretrechten, auteursrechten en naburige rechten van topartiesten goed te beschermen. Maar de regels met betrekking tot de vererving van intellectuele eigendomsrechten verschillen van land tot land. Zo valt het gebruik maken van iemands imago voor eigen persoonlijk gewin in de Verenigde Staten onder meer onder het recht van ‘publicity’. Maar dit recht wordt in New York alleen aan levende personen toegekend, terwijl het in Californië ook aan erfgenamen kan toekomen.
Het recht van ‘publicity’ is mogelijk vergelijkbaar met ons portretrecht. Artikel 21 Auteurswet luidt als volgt:
‘Is een portret vervaardigd zonder daartoe strekkende opdracht, den maker door of vanwege den geportretteerde, of te diens behoeve, gegeven, dan is openbaarmaking daarvan door dengene, wien het auteursrecht daarop toekomt, niet geoorloofd, voor zover een redelijk belang van den geportretteerde of, na zijn overlijden, van een zijner nabestaanden, zich tegen de openbaarmaking verzet’.
Het gaat om een oude regeling, dat blijkt wel uit het taalgebruik. Maar de regeling wordt vandaag de dag veelvuldig toegepast. Onder ‘redelijk belang’ worden blijkens de jurisprudentie mede een ‘commercieel belang’ van de geportretteerde verstaan. Juristen spreken dan over ‘verzilverbare populariteit’. Op deze basis kan een bekende artiest zich tegen commerciële uitingen van derden met gebruik van zijn portret zonder diens toestemming, verzetten. Niet duidelijk is echter, of de erven of nabestaanden zich eveneens op een eigen redelijk financieel belang kunnen beroepen. Kijkend naar de activiteiten van de erven Shaker en Jackson lijkt mij dat dit eigenlijk niet langer betwist kan worden.
Nu zal een holografisch optreden als dat van Shakur met name een portret dat juist wél in opdracht is gemaakt betreffen, lijkt mij. Grote artiesten plegen immers alle touwtjes in eigen handen te houden als het gaat om het maken van beeldopnamen van hun optredens. Daartoe bepaalt artikel 19 van de Auteurswet dat de verveelvoudiging van een in opdracht gemaakt portret door de geportretteerde zelf of door diens nabestaanden, geen inbreuk is op het auteursrecht van de maker van het portret.
Maar gaat het om gemaakte opnamen van een live-show, dan komen er nog veel meer rechten om de hoek kijken. De artiest heeft een naburig recht op zijn uitvoering, de maker van de beeldopnamen heeft een naburig recht op zijn film, de platenmaatschappij heeft een naburig recht op het ‘fonogram’ dat door de artiest wordt uitgevoerd, de auteur van het muziekwerk dat wordt uitgevoerd heeft een auteursrecht, en het werk is vermoedelijk uitgegeven door een muziekuitgever die eveneens een auteursrecht kan doen gelden. Auteursrechten geldeen tot 70 jaar na de dood van de auteur. Naburige rechten duren momenteel 50 jaar, maar worden binnenkort 70 jaar lang beschermd. Mogelijk zijn er ook nog merkrechten die worden gebruikt. De duur daarvan is 10 jaar, maar deze rechten kunnen onbeperkt worden verlengd.
Portretmerken leken tot voor kort blijkens de jurisprudentie niet zo heel erg veel zin te hebben voor grote artiesten, althans, naar Nederlands recht. Maar het hologram van Shakur maakt duidelijk dat dit wellicht anders is komen te liggen. Een portretmerkrecht kan met name voorzien in bepaalde problemen van portretexploitatie na de dood van de geportretteerde. Het portretmerk kan bovendien eindeloos worden beschermd, zolang iedere 10 jaar maar geld wordt overgemaakt naar het merkenbureau waar het merk is ingeschreven. Mocht de hologram techniek binnen afzienbare tijd betaalbaar worden voor de iets mindere artiestengoden dan Jackson, Freddy Mercury of Curt Cobain, dan lijkt mij dat het deponeren van een portretmerk wel eens een nieuwe impuls zou kunnen gaan krijgen.
