Mag iemand jouw stem wel of niet gebruiken zonder toestemming?

Stemrecht

 ‘Op 18 januari 2012 deed de rechtbank Amsterdam in kort geding uitspraak in een zaak waarin het stemrecht’ centraal stond. Carl Beck hoorde zijn stem terug in een TomTom navigatiesysteem en kon dat niet waarderen, aangezien hij daarvoor geen betaling had ontvangen. Ook niet van de partij die zijn stem aan TomTom had verkocht, te weten Michael Mulder. Nu had Carl Beck op enig moment wel 60 woorden en korte zinnen in de Franse taal ingesproken voor Mulder, maar hij had daarvoor geen rekening gestuurd aan Mulder en dus ook niet betaald gekregen. Waarom Beck aan Mulder geen rekening had toegezonden wordt in het vonnis helaas niet duidelijk. Wel blijkt uit deze uitspraak dat Beck liever geen eenmalige afkoopsom ad € 450,- wilde ontvangen, maar een omzet gerelateerde licentievergoeding. Een bedrag per verkocht exemplaar van TomTom met zijn stem dus. Dat bleek in deze branche echter hoogst ongebruikelijk, hetgeen door Mulder afdoende werd bewezen d.m.v. het overleggen van facturen van andere ‘stemmen’.

Gronden

Beck beriep zich achtereenvolgens op vier gronden:

1. Een naburig recht als uitvoerend kunstenaar;
2. Het portretrecht en de privacy;
3. Mulder heeft zichzelf ongerechtvaardigd verrijkt;
4. Overig onrechtmatig handelen.

Hoge proceskosten

Helaas voor Beck bleken alle gronden te worden verworpen. Sterker: hij moest maar liefst € 6.134, – aan Mulder betalen vanwege de door Mulder gemaakte juridische kosten. Maar als je zelf eerst alle woorden hebt ingesproken en vervolgens zelf geen factuur stuurt voor het geleverde werk, is deze uitkomst wellicht ook niet zo vreemd. M.i. had deze zaak nooit voor de rechter moeten komen.

Geen naburig recht

De rechtbank oordeelde terecht, dat uitsluitend sprake kan zijn van een naburig recht als sprake is van het uitvoeren van een ‘werk’ in de zin van de Auteurswet. 60 losse woorden (rechts, links, rechtdoor, omkeren) zijn geen ‘werk’ doordat deze woorden niet oorspronkelijk zijn en al evenmin het persoonlijk stempel van de maker dragen.  Een stemopname valt bovendien niet onder het in de Auteurswet geregelde portretrecht. Bij een portret gaat het immers om een afbeelding van een persoon. Een stem is geen afbeelding. Beck is bovendien volslagen onbekend bij het publiek, zodat herkenning (of: schending van de privacy) ook om die reden niet erg voor de hand lag. Beck kon vervolgens niet aantonen dat hij was ‘verarmd’ door het gebruiken van zijn stem. Hij had immers zelf geen factuur gezonden aan Mulder. Van een zogenaamde ‘eenlijnsprestatie’ en dus van overig onrechtmatig gedrag was al evenmin sprake. Beck haalde bakzeil bij de Amsterdamse rechtbank. Er bestaat niet zoiets als een IE-recht op de eigen stem.

BNers

Toch staan met name bekende persoonlijkheden niet altijd met lege handen als hun stem wordt gebruikt, of (waarschijnlijker) nagemaakt. Zo schijnt Tom Waits in Spanje al eens met succes in rechte te hebben opgetreden tegen een imitatie van zijn rauwe, hese stem in een commercial van Volkswagen/Audi. Zelf heb ik bij een Nederlandse producent van stemmen voor navigatiesystemen al eens eerder de stem van een bekende cliënt verwijderd gekregen. Ook is een reclamespotje van de belastingdienst, waarin Gerard Joling zogenaamd een telefoongesprek voerde met presentator Albert Verlinde, enkele jaren geleden met succes van de radio gehaald, zij het vrijwillig en wel door de opdrachtgever voor de commercial, de Minister van Financiën. Kennelijk voelen dergelijke partijen ‘aan hun water’ dat er toch iets onoorbaars kleeft aan het gebruiken van een bekende stem zonder toestemming. Een stem is immers mede de uitdrukking van iemands identiteit.

Fonogram

In de hiervoor genoemde rechtszaak zou Mulder als eigenaar van de opname overigens met meer succes dan Beck hebben kunnen strijden tegen TomTom, in het geval TomTom diens opname zonder Mulder’s toestemming zou hebben geëxploiteerd, hetgeen hier niet het geval was. Mulder zou daarbij een beroep hebben kunnen doen op de Wet Naburige Rechten (WNR). Waarom Mulder als producent van de opname wel en Beck als uitvoerend kunstenaar niet? Simpelweg doordat in de WNR is opgenomen dat iedere eerste opname van een geluid – of het nu een werk is of niet en dus ook vogelgeluiden en andere natuurverschijnselen – een door de WNR beschermd ‘fonogram’ is. De producent van zo’n ‘fonogram’ kan zich tegen het reproduceren, verkopen en ook het openbaarmaken ervan (de stemopname is immers niet uitgebracht als commercieel fonogram) zonder dienst toestemming verzetten op basis van het in de WNR geregelde verbodsrecht.

Persoonlijke levenssfeer

Ook de koningin heeft zich al eens met succes verzet tegen het gebruiken van haar stem (dictie), naam en de aanduiding ‘vorstin’ in een commercial. De voorzieningenrechter overwoog als volgt:

‘Uitgangspunt is dat in onze samenleving niemand het behoeft te dulden dat zijn persoonlijke karakteristieken tegen zijn wil worden gebruikt ter ondersteuning van commerciële activiteiten van een ander. Alleen al het bezwaar tegen het in het verband gebracht worden met een anders commerciële activiteiten vormt voldoende rechtvaardiging voor een rechterlijk verbod. Dit ongeautoriseerde gebruik door een ander vormt al een inbreuk op de persoonlijke levenssfeer.’

Kortom, daar waar sprake is van de koppeling van een bekende stem – imitatie of niet – aan commerciële boodschappen of producten en in het geval van imitaties, waarbij de ‘stem’ zelf niet heeft meegewerkt aan het maken van de opname, lijkt de kans op succes bij de rechtbank het grootst.